Trong bối cảnh giáo dục hiện đại, việc dạy học không chỉ dừng lại ở truyền đạt kiến thức mà còn cần giúp học sinh hình thành kỹ năng tư duy độc lập và khả năng giải quyết vấn đề. Phương pháp dạy học giải quyết vấn đề (Problem-Based Learning – PBL) đang ngày càng được áp dụng rộng rãi trong các môn học, đặc biệt là trong dạy học Toán. Vậy dạy học giải quyết vấn đề là gì, có những ưu nhược điểm nào và làm sao để triển khai hiệu quả? Hãy cùng tìm hiểu chi tiết qua bài viết dưới đây.
Phương pháp dạy học giải quyết vấn đề là gì?
Dạy học giải quyết vấn đề là một phương pháp lấy vấn đề làm trung tâm của quá trình học tập. Thay vì bắt đầu bằng lý thuyết, giáo viên đưa ra một tình huống thực tiễn hoặc câu hỏi gợi mở nhằm kích thích tư duy học sinh. Học sinh được khuyến khích suy nghĩ, tìm hiểu, phân tích, và đưa ra hướng giải quyết trước khi được hướng dẫn cụ thể.
Phương pháp này giúp học sinh học cách đặt câu hỏi, thu thập thông tin, đề xuất giải pháp và kiểm chứng giả thuyết. Đây là một tiến trình học tập mang tính chủ động cao, trong đó học sinh giữ vai trò trung tâm và giáo viên đóng vai trò là người hướng dẫn, hỗ trợ.
>>> Đọc thêm: Tổng hợp các phương pháp học toán hiệu quả nhất
Ưu nhược điểm của phương pháp dạy học giải quyết vấn đề
Phương pháp này có nhiều ưu điểm nổi bật. Trước hết, nó giúp phát triển tư duy độc lập và sáng tạo của học sinh. Việc tiếp cận bài học qua các vấn đề cụ thể khiến học sinh có động lực học tập rõ ràng, đồng thời rèn luyện kỹ năng phân tích, phản biện và làm việc nhóm. Ngoài ra, học sinh còn được rèn luyện kỹ năng trình bày, giao tiếp và tự học – những kỹ năng quan trọng trong thế kỷ 21.
Tuy nhiên, phương pháp dạy học giải quyết vấn đề cũng tồn tại một số hạn chế. Thứ nhất, nó đòi hỏi nhiều thời gian để triển khai một bài học hoàn chỉnh. Giáo viên cần chuẩn bị kỹ lưỡng các tình huống có tính thách thức, vừa sức học sinh, đồng thời đảm bảo nội dung kiến thức được truyền đạt đầy đủ. Bên cạnh đó, với những lớp học đông hoặc học sinh chưa quen với phương pháp này, việc kiểm soát quá trình học có thể gặp khó khăn.
Đặc điểm của học sinh khi tiếp cận phương pháp dạy học giải quyết vấn đề
Khi được học theo phương pháp giải quyết vấn đề, học sinh thường có những đặc điểm nổi bật về mặt tư duy và hành vi. Trẻ trở nên chủ động hơn trong học tập, không còn phụ thuộc hoàn toàn vào giáo viên mà biết đặt câu hỏi và tìm kiếm lời giải. Học sinh cũng thể hiện rõ sự tò mò và ham khám phá, từ đó phát triển kỹ năng tự học và khả năng tiếp cận vấn đề từ nhiều góc độ.
Tuy nhiên, không phải học sinh nào cũng thích nghi ngay với phương pháp này. Một số em có thể cảm thấy lúng túng hoặc thiếu tự tin khi phải tự giải quyết vấn đề mà không có hướng dẫn cụ thể. Vì vậy, việc chuẩn bị tâm lý cho học sinh, tập huấn từng bước và xây dựng văn hóa lớp học cởi mở, khuyến khích sai đúng đều là trải nghiệm là điều rất quan trọng.
Dạy học giải quyết vấn đề trong Toán học
Toán học là một trong những môn học phù hợp nhất để áp dụng phương pháp dạy học giải quyết vấn đề. Thay vì chỉ giảng bài và yêu cầu học sinh làm bài tập theo mẫu, giáo viên có thể đưa ra một tình huống thực tế hoặc một bài toán mở yêu cầu học sinh vận dụng kiến thức để giải quyết.
Ví dụ, thay vì dạy khái niệm về tỉ lệ một cách trực tiếp, giáo viên có thể đưa ra một tình huống như: “Nếu một công ty cần sản xuất 1.000 chiếc bánh trong 5 ngày, thì mỗi ngày cần làm bao nhiêu chiếc để đảm bảo tiến độ?” Qua việc tự phân tích và giải bài toán, học sinh sẽ hiểu sâu sắc bản chất khái niệm và biết cách áp dụng vào đời sống.
Ngoài ra, các bài toán có nhiều cách giải, các bài toán thực tiễn liên quan đến mua bán, đo lường, thời gian,… đều là những tình huống lý tưởng để học sinh rèn luyện tư duy giải quyết vấn đề.
>>> Đọc thêm: Phương pháp phát triển tư duy phản biện trong toán học hiệu quả
Lưu ý khi triển khai phương pháp dạy học giải quyết vấn đề
Để phương pháp dạy học giải quyết vấn đề phát huy hiệu quả, giáo viên cần lưu ý một số điểm sau. Trước tiên, vấn đề đưa ra phải phù hợp với trình độ và hứng thú của học sinh. Vấn đề quá khó sẽ gây nản lòng, trong khi vấn đề quá dễ lại không đủ kích thích tư duy. Thứ hai, giáo viên cần đóng vai trò là người dẫn dắt thay vì người truyền đạt, đặt câu hỏi gợi mở, định hướng khi cần thiết và khuyến khích học sinh chia sẻ cách giải.
Một lưu ý khác là cần tạo không khí học tập tích cực, khuyến khích học sinh làm việc nhóm, thảo luận và chấp nhận sai lầm như một phần của quá trình học. Bên cạnh đó, việc đánh giá kết quả học tập cũng nên dựa trên cả quá trình tư duy, cách tiếp cận vấn đề và khả năng trình bày giải pháp, thay vì chỉ tập trung vào đáp án cuối cùng.
Mong rằng với những thông tin vừa chia sẻ, bạn đọc đã hiểu rõ về phương pháp dạy học giải quyết vấn đề. Dạy học giải quyết vấn đề là phương pháp hiệu quả giúp học sinh phát triển tư duy và kỹ năng thực tiễn. Nếu được triển khai đúng cách, phù hợp với trình độ học sinh, phương pháp này sẽ tạo ra môi trường học tập chủ động, sáng tạo và đầy hứng thú.
